سایت مرجع دانلود پایان نامه - تحقیق - پروژه

بررسی چگونگی بازنمود مقولات زمان و نمود در زبان اشاره ناشنوایان ایرانی

نگارنده

مریم طبیعی

استاد راهنما

دکتر شهلا شریفی

استاد مشاور

دکتر زهره قاری

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب

پیشگفتار- ح

فصل اول: کلیات پژوهش– ۱

۱-۱ مقدمه- ۲

۱-۲ بیان مسئله و اهمیت موضوع- ۴

۱-۳ اهداف پژوهش– ۵

۱-۴ سوا­­ل­های پژوهش– ۷

۱-۵ محدودیت­های پژوهش– ۷

۱-۶ تعریف مفاهیم کلیدی- ۸

فصل دوم: چارچوب نظری و پیشینه پژوهش– ۱۱

۲-۱ ناشنوایی- ۱۲

۲-۲ علل ناشنوایی- ۱۵

۲-۳ تاریخچه زبان اشاره ۱۶

۲-۴ زبان اشاره ۱۹

۲-۵ انواع سیستم اشاره ۲۱

۲-۵-۱ سیستم مفهوم- بنیاد- ۲۲

۲-۵-۲ سیستم اشاره پاژه-گرمن(PGSS) 22

۲-۵-۳ گفتار نشانه­دار- ۲۳

۲-۵-۴ الفبای دستی- ۲۴

۲-۵-۵ ارتباط کلی یا همزمان- ۲۷

۲-۶ زبان‌شناسی زبان اشاره ۲۷

۲-۶-۱ شکل دست– ۳۱

۲-۶-۲ مکان دست– ۳۳

۲-۶-۳ حرکت دست– ۳۴

۲-۶-۴ جهت دست– ۳۶

۲-۶-۵ حالات صورت– ۳۶

۲-۷ فراگیری زبان در کودکان ناشنوا ۳۹

۲-۷-۱ مراحل فراگیری زبان اشاره ۴۲

۲-۸ ساختواژه ۴۸

۲-۹ زمان و نمود- ۴۹

۲-۱۰ زمان و نمود در زبان اشاره ۵۲

۲-۱۱ جمع­بندی فصل- ۶۸

فصل سوم: روش پژوهش– ۶۹

۳-۱ روش پژوهش– ۷۰

۳-۲ ابزار گردآوری داده­ ها ۷۰

۳-۳ جامعه و نمونه آماری- ۷۲

۳-۴ نحوه اجرا ۷۳

۳-۵ روش تجزیه و تحلیل داده­ ها ۷۶

۳-۶ جمع­بندی فصل- ۷۷

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها ۷۸

۴-۱تجزیه و تحلیل داده­ ها ۷۹

۴-۲ چگونگی بیان زمان و انواع آن در زبان اشاره ایرانی- ۸۰

۴-۲-۱  قیدهای زمانی- ۸۱

۴-۲-۲ مشخصه­های غیردستی- ۸۳

۴-۲-۳ نشانگرهای واژگانی- ۸۶

۴-۲-۴ استفاده از گروه دستوری اعداد- ۸۸

۴-۲-۵ عبارات زمانی- ۹۰

۴-۳ چگونگی بیان  نمود و انواع آن در زبان اشاره ایرانی- ۹۲

۴-۳-۱ نمود استمراری- ۹۳

۴-۳-۲ نمود عادتی- ۹۴

۴-۳-۳ نمود مکرر- ۹۵

۴-۳-۴ نمود کامل- ۹۶

۴-۴ یافته­ های پژوهش بر اساس جنسیت– ۱۰۱

۴-۵ جمع­بندی فصل- ۱۰۲

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری– ۱۰۳

۵-۱ بررسی توصیفی داده­ ها ۱۰۴

۵-۱-۱ زمان در زبان اشاره ایرانی- ۱۰۶

        ۵-۱-۱-۱ نمونه واژگانی زمان- ۱۰۷

        ۵-۱-۱-۲ نمونه ساختواژی زمان (تکواژ تصریفی) ۱۰۸

۵-۱-۲ نمود در زبان اشاره ایرانی- ۱۱۰

         ۵-۱-۲-۱ نمونه واژگانی نمود- ۱۱۱

         ۵-۱-۲-۲ نمونه ساختواژی نمود (تکواژ تصریفی) ۱۱۱

۵-۲ جمع­بندی فصل- ۱۱۲

۵-۳ پیشنهاداتی برای پژوهش­های آتی- ۱۱۳

منابع فارسی- ۱۱۵

منابع انگلیسی- ۱۱۶

پیوست– ۱۲۱

پیشگفتار

      سخن گفتن (زبان) یکی از ویژگی­های ممتاز بشری است. انسان از راه سخن­گفتن با دیگر افراد جامعه ارتباط برقرار می­ کند، می­فهمد و می­فهماند. گرچه از بیان کلمه زبان در نظر اول زبان بیانی به ذهن می­رسد اما زبان می ­تواند ادراکی، کتبی، اشاره و هر نوع علایم قراردادی دیگر را نیز شامل شود. زبان اشاره یکی از مهمترین روش­های ارتباطی میان ناشنوایان می­باشد که سبب می­شود این افراد با یکدیگر و دیگران ارتباط برقرارکنند. حامیان زبان اشاره، در طول زمان ارزشی را که این زبان در جوامع ناشنوایان دارد بیان کرده­اند، همانگونه که ودیتز[۱] اظهار داشته است که زبان اشاره بهترین هدیه خداوند به ناشنوایان است. همانطورکه زبان­های گفتاری در جامعه شنوایان توسعه پیدا می­ کنند، زبان­های اشاره نیز به­طور گسترده و مستقل در جامعه ناشنوایان در سرتاسر دنیا رشد و توسعه می­یابند. زبان­های اشاره به صورت همگانی نیستند به عبارت دیگر در کل جهان یکسان نیستند و مانند زبان­های گفتاری مختلفی که در سرتاسر دنیا وجود دارد، زبان­های اشاره مجزا و مستقلی نیز در دنیا موجود می­باشند و هر جامعه­ای زبان اشاره مخصوص به خود را به کار می­برد. زبان اشاره ایرانی نیز جزء یکی از این زبان­ها محسوب می­شود.  زبان اشاره ایرانی، زبانی دیداری/فضایی است که با دارا بودن ساختار نحوی و معنایی خاص خود به­طور طبیعی در جامعه ناشنوایان در سرتاسر ایران با تفاوت لهجه­های مختلف، رشد کرده است و مورد استفاده قرار می­گیرد. نکته قابل ذکر آن است که تمامی افراد با وجود تفاوت در لهجه خود به راحتی با دیگر ناشنوایان از مناطق دیگر ارتباط برقرار می­ کنند و این تفاوت اشارات مانعی برای عدم درک آنها نمی­باشد، در حقیقت درک آنها بیان­گر این مطلب است که این تفاوت­ها، تفاوت لهجه است نه تفاوت زبان.

       اشارات موجود در این زبان از نوع قراردادی و در بعضی موارد به ­صورت شمایل­گونه[۲] هستند. وجود اشارات قراردادی در این زبان اثبات می­ کند که زبانی حقیقی است و تنها مجموعه ­ای از تصاویر در فضا[۳] نمی­باشد.        تفاوت میان زبان اشاره ایرانی و به­طور کلی همه زبان­های اشاره با زبان­های گفتاری این است که در زبان­های اشاره، اطلاعات از طریق ترکیب آوا بیان نمی­شوند بلکه از طریق ترکیب شکل[۴]، جهت[۵] و حرکت[۶] دست و همچنین حالات صورت[۷] منتقل می­شوند. مانند زبان­های اشاره دیگر، زبان اشاره ایرانی نیز متشکل از دو بخش دستی و غیردستی است که این دو بخش برای تولید و درک زبان اشاره بسیار حائز اهمیت می­باشند. بخش دستی شامل مواردی از قبیل شکل، جهت، مکان و حرکت دست می­شود و بخش غیردستی در برگیرنده حالات صورت و بدن می­باشد. اشارات غیردستی (حالات صورت، چشم، ابرو، سر و غیره) در زبان اشاره نقش­های بسیاری را ایفا می­ کنند. مهمتر از همه، نقشی است که این اشارات در نحو ایفا می­ کنند. برای مثال، حالات صورت در اکثر زبان­های اشاره که زبان اشاره ایرانی نیز شامل آن می­شود، برای سوال­های بله/خیر یا سوال­های که­ای استفاده می­شوند. در زبان اشاره ایرانی هنگامی­که اشاره­گر سوال بله/خیر می­پرسد، ابروهایش را بالا می­برد و کمی سرش را به سمت جلو کج می­ کند. هنگامی­که اشاره­گر سوال که­ای مانند کی، کجا، کدام و غیره را می­پرسد، ابروهایش را پایین می­آورد و کمی سرش را به سمت جلو می­برد در صورتی­که بدنش را به سمت عقب تکیه می­دهد و صورت نیز حالت جمع­شدگی به خود می­گیرد. در جملات شرطی نیز هنگام اشاره کردن، ابروها به سمت بالا حرکت می­ کنند.

         علاوه برکلیه نقش­های نحوی، حالات صورت و حرکات بدن در بیان آهنگ گفتار[۸]، تکیه[۹] و درنگ[۱۰] نیز نقش مهمی ایفا می­ کنند. درست مانند اصول زبرزنجیری که در زبان گفتاری جزء لاینفک کلام می­باشند، حالات صورت نیز جزء لاینفک زبان اشاره محسوب می­شوند. اما بر خلاف تکیه، آهنگ و درنگ که نمی­توانند به­ تنهایی بدون کلام استفاده شوند، بعضی از حالات صورت یا حرکات به­ تنهایی مورد استفاده قرار می­گیرند و جایگزین واژگان می­شوند. به­طور کلی احساسات فرد اشاره­کننده در صورت وی که با حرکات بدن همراه هستند مشخص می­شوند. بنابراین آنچه که در رابطه با درک و تولید زبان اشاره از اهمیت برخوردار است، توجه به هماهنگ بودن کلیه اجزاء تشکیل دهنده آن می­باشد، زیرا یک اشتباه کوچک در یکی از بخش­ها منجر به تولید اشاره­ای دیگر می­شود و درک مطلب را با مشکل مواجه می­ کند.

فصل اول

کلیات    پژوهش

۱-۱ مقدمه

        در طول دوره روشنفکری قرن هجدهم، بسیاری از فلاسفه مانند کاندیلاک[۱۱] بیان کرده­اند که زبان اشاره بر زبان گفتاری مقدم بوده است. مانند توصیف زندگی افراد ناشنوا و جامعۀ آنها، اخیرا تلاش­هایی نیز در رابطه با فهم ساختار زبان­های اشاره به عنوان سیستم­های زبان­شناختی صورت گرفته است. در تحلیل­های زبان­شناختی زبان اشاره، زبان‌شناسان در پی یافتن ویژگی­های زبانی این زبان­ها هستند و کلیه نظریه­ های زبانی را که تاکنون درباره همگانی­های زبان ارائه شده ­اند، در مورد زبان­های اشاره بررسی کرده و به نوعی این نظریه­ها را محک می­زنند (شیک، مارشارک و اسپنسر[۱۲]، ۲۰۰۶، ص۱). در اوایل دهه هفتاد با تلاش و حرکت عظیم استوکو[۱۳] بود که دریچه­ای جدید برای شناخت زبان اشاره به عنوان زبانی کامل در زبان‌شناسی باز شد. وی مطالعه علمی مدرن بر روی زبان­های اشاره را با نگرشی انسان­شناسانه و ساختارگرایانه[۱۴] آغاز کرده و بر اساس آنها مشخص کرد که کلیه زبان­ها دارای ساختارهای منظمی[۱۵] هستند (آرمسترانگ و ویلکوکس[۱۶]، ۲۰۰۷، ص۵). حدود نیم­قرن از شناخت زبان اشاره به عنوان زبانی کامل و طبیعی می­گذرد، اما هنوز بسیاری از افراد شناخت دقیقی از این زبان نداشته و تصور می­ کنند که فقط زبانی قابل قبول می­باشد که با تولید صدا همراه باشد. مطالعات انجام شده بر روی زبان­های اشاره این ادعا را تصدیق کرده که آنها زبانی با کلیه مشخصه­های دستوری و زبان­شناختی مانند زبان­های گفتاری هستند. این زبان­ها به­طور معمول و بدون هیچ آموزش خاصی توسط افرادی که در معرض آن قرار گرفته، فرا گرفته می­شوند و از پتانسیل لازم در مواردی مانند هنر، استدلال، قوه تعقل و احساسات برخوردار می­باشند. همانگونه که افراد شنوا نسبت به زبان گفتاری خود احساس غرور و قدرت دارند، ناشنوایان نیز به زبان اشاره خود افتخار و نسبت به آن احساس قدرت می­ کنند (میر و سندلر[۱۷]، ۲۰۰۸، ص۲). 

       پژوهش حاضر با دارا بودن ۵ فصل، کوششی در تبیین چگونگی بازنمود دو مقوله زمان و نمود در زبان اشاره ناشنوایان ایرانی می­باشد که ترتیب کلی مطالب در آن به این صورت خواهد بود: در فصل اول مقدمه، بیان مسئله، اهمیت موضوع، اهداف پژوهش، محدودیت­های پژوهش و تعریفی از کلیدواژه­ها مطرح می­گردد. فصل دوم شامل دو بخش می­شود؛ در بخش اول آن به­طور کلی بعضی از مفاهیم نظری چون ناشنوایی، علل ابتلا به ناشنوایی، زبان اشاره، زبان‌شناسی زبان اشاره و فراگیری زبان در ناشنوایان به تفصیل معرفی خواهند شد و در بخش دوم این فصل به تعریفی از موضوعات اصلی (زمان و نمود) و مفاهیم ساختواژی و تکواژ تصریفی پرداخته می­شود و سپس پیشینه پژوهش ارائه­ می­گردد. فصل سوم به معرفی جامعه آماری، روش پژوهش و بخش اجرایی پژوهش می ­پردازد. در فصل چهارم به ارائه یافته­ها و تجزیه و تحلیل داده­ ها پرداخته می­شود. در نهایت در فصل پنجم بحث و نتایج حاصل از بررسی میدانی و مشاهدات انجام شده در پژوهش مطرح می­شود، در قسمت بعد آن پیشنهادات مربوطه و در قسمت پیوست چند نمونه از گفتار و مکالمات ناشنوایان ارائه می­شوند.

۱-۲ بیان مسئله و اهمیت موضوع

       از دهه ۱۹۶۰ به بعد در آمریکا، اروپا و سایر کشورها با رخداد وقایع مختلفی از جمله مطالعات علمی زبان­شناختی در مورد زبان اشاره از طرف زبان‌شناسان، رشد نهضت حقوق مدنی و توسعه وسایل فناوری خاص ناشنوایان و به تبع آن، حضور فعال­تر ناشنوایان در جوامع باعث شد که به­تدریج ناشنوایان به عنوان یک گروه یا اقلیت مستقل فرهنگی- زبانی پذیرفته و شناخته شوند (آرمسترانگ و ویلکوکس[۱۸]، ۲۰۰۳).

        کم­کم در این دهه، از طریق تحقیقات استوکو زبان اشاره به عنوان یک زبان با ارزش و کامل شناخته شد. در حقیقت وی انقلاب بزرگی را در طول تاریخ، جهت شناسایی زبان اشاره در دنیا به راه انداخت (ولی و لوکاس[۱۹] ، ۲۰۰۰). اولین زبان اشاره­ای که در جهان مورد بررسی زبان­شناختی قرار گرفت زبان اشاره آمریکایی[۲۰] بود که در سال ۱۹۷۹ کلیما و بلوجی[۲۱] در کتاب معروف خود اشاره­های زبان[۲۲] به توصیف ساختاری آن پرداختند. با وجود آنکه سال­ها از عمر بررسی زبان­شناختی زبان اشاره می­گذرد، هنوز رشته­ای نوپا و در حال رشد است که امروزه به­خوبی توانسته است توجه بسیاری از زبان‌شناسان را به خود جلب کند. نکته بسیار مهم آن است که زبان‌شناسان کار بر روی زبان­های اشاره را با این پیش فرض آغاز می­ کنند که زبان­های اشاره نیز به اندازه زبان­های گفتاری، طبیعی هستند (شامل همان عناصری هستند که در زبان­های گفتاری موجود است) و نیازهای ارتباطی ناشنوایان را به­خوبی برطرف می­ کنند.

        زبان اشاره ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نیست. تاکنون شمار تحقیقات صورت گرفته در زمینه زبان‌شناسی زبان اشاره ایرانی در داخل کشور بسیار اندک بوده است. بنابراین انگیزه اصلی انجام پژوهش حاضر معطوف کردن توجه زبان‌شناسان به ویژگی­های زبانی زبان اشاره ایرانی است تا بتوان آنها را از خصوصیات و طبیعی بودن این زبان آگاه کرد. زیرا همانطور که زبان گفتاری در جامعه افراد شنوا اهمیت دارد، وضعیت زبان اشاره نیز در جامعه ناشنوایان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است، چرا که این زبان تاثیر مستقیمی بر روی زندگی ناشنوایان به خصوص در بخش­های تحصیلی، پزشکی، حقوقی و شغلی دارد که بالطبع حفظ این زبان در جامعه آنها نیازمند شناخت بیشتر آن می­باشد.       

۱-۳ اهداف پژوهش

       نداشتن یک حس هیچ­گاه نمی­تواند توجیه­کننده محرومیت باشد. افراد ناشنوا که درصد عمده­ای از جامعه را به خود اختصاص داده­اند، گروهی هستند که می­کوشند از طریق زبانی خاص با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این افراد یک اقلیت زبانی هستند که زبان طبیعی مورد استفاده آنها، زبانی است که به خاطر واضح و آشکار بودن، زیبایی، صحت، کامل و پر معنی بودن، با ارزش تشخیص داده شده است. در استفاده از زبان اشاره به جای زبان گفتاری هیچ اثر منفی دیده نشده است و حتی می­توان گفت که استفاده از زبان اشاره ارتباط برقرار کردن را برای ناشنوایان بهتر و راحتتر می­ کند. در گذشته و حتی امروزه تصورات اشتباهی در رابطه با زبان اشاره وجود داشته و دارد که برخی آن را زبانی بدون دستور در نظر گرفته  و آن را تنها برگرفته از یک رشته ژست­ها[۲۳] و یا پانتومیم می­دانند. اما باید گفت که زبان اشاره اولین و مهمترین شیوه ارتباطی ناشنوایان است، چرا که این افراد در گرفتن اطلاعات به جای گوش از حواس دیگر خود استفاده می­ کنند و همچنین می­کوشند تا از طریق اشارات افکار خویش را به دیگران منتقل کنند. لانگ[۲۴] (۲۰۰۳، ص۲) معتقد است که حواس دیگر در نبود حس شنوایی می­توانند نمادهای زبانی را به ناشنوایان منتقل کنند. بنابراین شناخت این نشانه­ها نخستین زبانی است که این افراد می­آموزند و در ضمن اساسی­ترین وسیله ارتباطی آنان به شمار می­رود.